Türk dünyası edebiyat ve müzik tarihinde bizde çok derin izler bıraktı. Müzik konusunda en çok eserlerini dinlediğimiz ülkelerin başında gelen Azerbaycan, geniş bir repertuvara sahip.
Bu yazımda aslında Ahmet Yesevi Üniversitesi’nde yazdığım tez konumu sizlerle paylaşmış oluyorum. Türk dünyası müzikleri aslında çok geniş bir kavram. O sebeple sizlere bu yazıda teknik bilgiler paylaşacağım. Ülkelerin Türk dünyası müziklerinden ise bir başka yazımda bahsedeceğim.
Günümüzdeki Türk Devletleri;
Azerbaycan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan, KKTC.
Türk dünyası, toplam alanı 11,2 milyon kilometrekareyi aşan, nüfusu 140 milyona (1990 verilerine göre) ulaşan bir büyük siyasi coğrafya birliğinin adıdır. Bu kültürel ve etnik birliğin sınırları Adriyatik Denizi kıyılarından başlar, Çin’in başkenti Pekin yakınlarındaki tarihi Çin seddine kadar devam eder.
Türk dünyası sınırları içinde 1991 yılında 8 bağımsız Türk devleti vardı. Ama bunlar büyük Türk dünyası arazisinin ancak % 43,7’sine (4,9 milyon kilometrekare) egemendi. Kalan % 56,3’lük (63 milyon kilometrekare) dilime sahip Türk devletleri henüz bağımsız ve egemen değillerdir.
Kazakistan veya Azerbaycan…
Bu ülkelerin toprakları SSCB’nin yerini alan Rusya Federasyonu ile Gürcistan ve Çin’in işgali altındadır. Kazakistan’ın veya Azerbaycan’ın ne derecede bağımsız ve özgür olma hakları var ise Türk milletinin, ecdadının ana yurdu olan ‘Altaylar’ın da, o ölçüde bağımsız olma hakkı vardır.
Sincan-Uygur Özerk Cumhuriyeti mutlaka bağımsız bir devlet olmalıdır. Bu topraklar ikinci ana yurttaki büyük Türk milletinin, dede yurdudur. Bu tarihi gerçeği milletimizin düşmanları da asla ama asla inkar edemezler.
Günümüzde Dünya üzerinde 7 Bağımsız Türk Devleti vardır.
Bunlardan ilki Azerbaycan Cumhuriyeti’dir. Başkenti Bakü ve resmi dili Azerice olan bu ülke 86,600 kilometrelik yüzölçümüne sahip olup nüfusu 10 milyona yaklaşmıştır. Batı Asya ve Doğu Avrupa’nın kesiştiği Kafkasya’da yer alan ülke Güney Kafkasya’nın en büyük yüzölçümüne sahip ülkesidir.
Bir diğer Bağımsız Türk Devleti olan Özbekistan Cumhuriyeti’nin başkenti Taşkent olup halkı Özbekçe ve Karakalpakça dillerini konuşmaktadır. 448.978 kilometrekarelik yüzölçümüne sahip Özbekistan 32 milyona yaklaşan nüfusa sahiptir. SSCB’nin çökmesiyle 1 Eylül 1991’de bağımsızlığını ilan eden Özbekistan, Tacikistan, Kırgızistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Afganistan ile sınır komşusudur.
Cengiz Aytmatov ülkenin kültürel değeri
Üçüncü bağımsız Türk Devleti Kazakistan Cumhuriyeti’dir. Devletin dili Kazakça ve Rusça olup nüfusu 18 milyona yaklaşmıştır. 2,724,900 kilometrekare yüzölçümüne sahip olan Kazakistan, Türk devletlerinin en büyüğü ve doğal kaynaklar açısından en zenginidir.
Dördüncü bağımsız Türk Devleti Kırgızistan Cumhuriyeti’dir. Dili Kırgızca ve Rusça olan devletin nüfusu 5, 5 milyon civarındadır ve 199,951 kilometrekarelik yüzölçümüne sahiptir. Manas Destanı ve yazar Cengiz Aytmatov ülkenin dünyaya mal olmuş kültürel değerleridir. Tekstil, büyük ve küçükbaş hayvan, sebze-meyve pamuk ve gıda ürünleri ülkenin ana ihraç ürünleridir.
Türk dünyası, dünyamızın belirleyici öğesidir
Beşinci bağımsız Türk Devleti Türkmenistan Cumhuriyeti olup dili Türkmencedir. 491.200 kilometrekare yüzölçümüne sahip ülkenin nüfusu 5 milyon civarındadır. Dünyanın en büyük dördüncü doğalgaz üreticisi olan Türkmenistan’ın en önemli ihraç ürünleri doğalgaz ve pamuktur.
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti altıncı bağımsız Türk Devletidir. 3.355 kilometrekare yüzölçümüne sahip ülkenin nüfusu 300 binin üzerindedir. Akdeniz’de bulunan en büyük 3. ada konumundaki KKTC’nin ana gelir kalemleri turizm, eğitim ve tarımdır.
Son bağımsız Türk Devleti 783.562 kilometrekarelik yüzölçümüyle Türkiye Cumhuriyeti’dir. Nüfusu 82 milyonu aşan Türkiye Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlayan stratejik bir konumda bulunmaktadır. Üç tarafı denizlerle çevrili olan ülkenin Karadeniz, Ege ve Akdeniz’e kıyısı bulunmakta ve bölgenin turizm geliri açısından en fazla turist çeken ülkesi durumundadır.
Dünyamızın en büyük parçası : Avrasya
Bilindiği gibi Türk dünyası, öteden beri dünyamızın insan, toplum, kültür ve ülkeler coğrafyasının en eski, en köklü, en yaygın, en etkin ve en belirleyici öğelerinden biridir.
Dünyamızın en büyük parçası olan Avrasya’da, bilinen ilk somut kökleri ve belirgin kökenleri bakımından yaklaşık dört-beş bin yıllık tarihsel-kültürel geçmişe sahip olan Türk dünyası, eldeki bilgi ve bulgulara göre yaklaşık dört-beş bin yıl öncesinden günümüze değin varlığını, gelişimini, değişimini ve dönüşümünü kesintisiz sürdüre gelmektedir.
‘Türk olgusu’na her türlü ön yargıdan uzak yaklaşabilen bilim adamlarınca da kabul edilen bir tarihsel gerçektir ki, ‘Türklerin insanlığın serüvenindeki rolleri temel nitelikte olmuştur.’ ‘Bu nedenle de insanlığın serüvenini Türklere büyük bir yer ayırmaksızın (anlamak ve) anlatmak hemen hemen olanaksızdır.’
Türkçe konuşan Türkçe yaşayan
Günümüz Türk dünyası, günümüz ‘Avrasya’sında yaklaşık 10 milyon kilometrekarelik bir alana yayılan ve ana dil olarak Türkçe konuşan, Türkçe yaşayan, Türkçe duyan-düşünen-devinen-sezen, Türk kökenli yaklaşık 200-250 milyonluk bir insan topluluğundan, bu topluluğun kültüründen, bu kültürün yaşandığı ülkelerden ve bölgelerden oluşmaktadır.
Günümüzde Türk dünyası denilince, Türkiye Cumhuriyeti ile bağımsızlığına yeni kavuşmuş KKTC, Kafkasya ve Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Avrasya’da yarı bağımsız veya bağımlı yaşayan, derli-toplu veya kısmen dağınık, irili-ufaklı Türk toplumu ve toplulukları anlaşılmaktadır.
Orta Asya Müziklerinde;
Türklerin İslamiyet’i kabullerinden çok önce dinî törenleri yöneten şaman, kam ya da baksı, elinde belirli sesler çıkaran demir parçalarının bağlı bulunduğu bir değnekle topluluğu etkiliyordu. Bu törenlerde davulun da önemli bir yeri vardır.
Hun, Uygur, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Türkler müziğe büyük önem veriyordu. Ozanları ve kopuzcuları olmayan hiçbir Selçuklu ordusu yoktu. Yine eski Türk hakanlarının saraylarında ve ordugahlarında musiki takımları 9 kök denilen eserleri her gün çalardı.
En popüler Türk dünyası müzikleri;
Dombra (Kazakistan), Moldir Auelbekova- Osiet (Kazakistan), Çırpınırdı Karadeniz (Azerbaycan), Ayrılma Gız (Tataristan), Selam Ey Gutlu Vatan (Türkistan), İrfan Gürdal (Türk dünyasından esintiler albümü), Selam Olsun (Azerbaycan), İrfan Gürdal-Gelmedin & Port Aurtun Maalesi – Türk Toyu
Gelin Azerbaycan müziğine kısaca değinelim;
Azerbaycan’ın müzik kültürü M.Ö. 35. yüzyıla dayanmaktadır. İlk yazılı edebiyat kitabı olan ‘Kitab-ı Dede Korkut’ta Nizami’nin ve Fuzuli’nin eserlerinde, Ortaçağ müzik yaşamına, türlerine, müzik aletlerine ilişkin zengin bilgiler yer almaktadır. En popüler çalgı ise ‘tar’dır.
Azerbaycan bestecilerinin eserleri köken itibariyle makamlarla ilgilidir. Bu, onların milli hususiyetlerini belirleyen özelliktir. Fikret Emirov 1948 yılında ‘Şur’ ve ‘Kürd-Ovşarı’ senfonik makamlarını bestelemekle dünya müzik literatüründe senfonik makam türünün temelini attı.
Görkemli besteci ve orkestra şefi Niyazi’nin ‘Rast’ (1949) senfonik makamı da bu tarzda yazılmış eserlerdendir. Bundan başka Azerbaycan’da çok sevilen en eski müzik türlerinden biri de şarkıdır (mahnı). Azerbaycan halkının hayatı, mücadelesi, zarif ve beşeri duyguları, sevinç ve kederi türkülerinde yer almaktadır.
Azerbaycan türkülerinin tümü klasik makamlara dayanmış ve onlardan esinlenmiştir. 1918-1920’li yıllar Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneminde güftesi Ahmet Cavad’a, müziği ise Üzeyir Hacıbeyov’a ait olan ‘Milli Marş’, ‘Azerbaycan marşı’ ve ‘Çırpınırdın Karadeniz’ şarkıları vokal sanatının en güzel örnekleri olarak bilinmektedir.
Kardeş devlet Azerbaycan müzik konusunda en çok eserlerini dinlediğimiz ülkelerin başında gelmekte. Gerek konservatuarlarda, gerek müzik bölümlerinde geniş bir repertuvara yer verilmektedir.
- Aygız
- Laçin
- Ayrılık
- Senden bana yar olmaz
- Alagöz
- Sen gelmez oldun
Azerbaycan müziğinin güzel örnekleri olsa gerek.
Şimdi birlikte bir eser seslendirelim mi? Ne dersiniz?
Bu gönderiyi Instagram’da gör
Gelecek yazımızda diğer Türk dünyası ülkelerinin müziklerine yakından değineceğiz.
Hoşçakalın.
