Samsun Evleri Pamukkale Üniversitesi’ne tez konusu oldu.
Türkülere konu olan Samsun Evleri, tarihi ve mimarisiyle öne çıkıyor. Samsunlu sanatçı Yıldıray Çınar tarafından derlenen ‘Şu Samsun’un Evleri’ türküsü ile dillere pelesenk olan ‘Samsun Evleri’ bu kez de Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Şuayip Çelemoğlu’nun doktora tezine konu oldu.
Samsun Evleri mimarisi
Samsun evleri mimarisinin tespiti ve analizleri yapıldı. Ayrıca yaşayış, kültür, iklim ve malzeme faktörü de incelendi.
Bu doğrultuda, Samsun’un topografik yapısına uygun olan sokaklar üzerinde, yerel malzeme ve üslupla inşa edilmiş eski Samsun ev mimarisini doğrudan etkileyen kültürel, sosyal ve coğrafi etmenler araştırılarak sonuçlar çıkarıldı.
Şuayip Çelemoğlu, birçok uygarlığa ev sahipliği yapan ve geleneksel dokusunu koruyan Samsun’daki Türk mimarisinin önemli bir kısmını oluşturan evlere, dikkat çekti.
Kültür, iklim, arazi yapısı ve yerel yapı malzemesinin etkisiyle şekillenen bu evlerin, Samsun halkının tarihini, kültürünü, ekonomisini ve yaşam tarzını yansıttığını vurguladı.
Evlerin çoğu İlkadım’da
Çalışma kapsamında 64’ü günümüze kadar gelen, 21’i gelemeyen 85 ev incelendi. Şehir merkezindeki Samsun evlerinin tamamı, İlkadım ilçe sınırları içerisinde yer alıyor.
Selahiye, Kadıköy, Kale, Ondokuz Mayıs ve Ulugazi mahallelerinde yoğunlaşan evlerin yanı sıra Hançerli, Karadeniz, Zafer ve Hürriyet mahallelerinde de ev örnekleri bulunuyor.
Bu çalışmada, yaşayış, kültür, iklim ve malzemenin etkisiyle meydana gelen Samsun evlerinin mimari özelliklerinin tespit edilmesi amaçlandı.
Evler 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş. Plan tasarımları, cephe kompozisyonları, süslemeleri, malzeme ve teknikleriyle, dönem üslubunu yansıtıyor. Özellikle günümüze kadar korumaları bakımından büyük önem taşıyor.
Şuayip Çelemoğlu doktora tezinde Samsun evleri ile ilgili şu değerlendirmede bulundu:
“Evlerin yapım tarihleri genellikle 1869 büyük Samsun yangınından sonra. İnşa tarihi kesin olanların sayısı ise oldukça sınırlı.
Çalışmanın sonucu
Yapılan incelemeler ışığında tarihi bilinmeyen evlerle karşılaştırıldığında kitabesi olmayan bu evlerin yapım tarihleri de belirlendi. Buna göre 19. yüzyılın ikinci yarısı ile 20. yüzyılın başlarında inşa edilmiş oldukları kanısına varıldı.
Evler geniş aileler için çoğunlukla üç katlı olarak tasarlanmış. Geleneksel konut mimarisinde olduğu gibi, Samsun evlerinde de en önemli plan öğesi sofadır. Sofanın konumuna göre evler, iç sofalı ve dış sofalı olarak kurgulanmıştır.
Samsun’da tarihi kentsel dokunun önemli bir bölümünü oluşturan evler, kültürel belleğin yaşayan parçaları konumunda.
Sivil mimari örnekleri ne yazık ki çok fazla korunamamış.
Bu nedenle, günümüze kadar gelen bu evlerin özgünlüğü bozulmadan gelecek kuşaklara aktarılması sağlanmalı.
Sonuç olarak; Evler, plan tipi, cephe düzeni, süsleme özellikleri, malzeme ve yapım teknikleri bakımından dönem özellikleri taşıyor. Ayrıca Osmanlı’nın kültürel çeşitliliği içinde şekillenmişlerdir.
Yapılan bu çalışma Osmanlı ev mimarisinin yeri ve önemi vurgulandı. Bunun yanı sıra, Samsun’un ilçelerindeki evler hakkında yapılacak çalışmalara kaynak oluşturması amaçlanmıştır.”
