Ali Fuad Başgil, 1893 yılında Samsun’da dünyaya gelen hukukçu, yazar, siyaset ve fikir insanı.
Ali Fuad Başgil kimdir?
Çarşamba ilçesinde dünyaya gelen Ali Fuad Başgil, dedesi Bölükbaşıoğulları ailesinden Hafız İbrahim Efendi’dir. İlkokulu Çarşamba’da bitiren Başgil, lise öğrenimine İstanbul’da başlayıp Paris’te bitirmiştir. İstanbul’da okurken Birinci Dünya Savaşı (1914-18) sebebiyle eğitimini yarım bırakarak, dört yıldan fazla süre, Kafkas Cephesi’nde subay olarak askerlik yaptı.
İstanbul’a döndükten sonra bir süre ticaretle uğraştı. Daha sonra eğitimini tamamlamak üzere Paris’e gitti. Paris’te önce Saint-Barbe Lisesi, sonra Buffon Lisesi’nde gitti ve burada lise eğitimini tamamladı. Ardından Grenoble Hukuk Fakültesi’nde okuduktan sonra Sorbonne Üniversitesi Felsefe Bölümü ile Paris Siyasal Bilgiler Okulu’ndan mezun oldu (1929).
Grenoble Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirip doktorasını Paris Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde yaptı. Sonra Paris Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü ile Paris Siyasi İlimler Merkezi’ni de bitirdi. Ali Fuat Başgil, ayrıca Lahey Devletler Hukuku Akademisi’nden mezun oldu. Böylece 1930 yılında Türkiye’ye, 36 yaşında, üç fakülte ve bir yüksek okul diplomalı bir hukukçu olarak döndü.
Ali Fuad Başgil hukuk alanına geçti
Ülkeye döndükten sonra Millî Eğitim Bakanlığı Yüksek Öğretim Kurumu’na Genel Müdür Yardımcısı olarak atandı. 1930 yılında Ankara Hukuk Fakültesi’nde açılan sınavı kazanarak doçent oldu, bir yıl sonra da profesörlüğe yükseltildi.
İstanbul Üniversitesi’nin kurulması üzerine Anayasa Hukuku derslerini okutmak üzere bu üniversiteye geçti. Bu görevi sırasında Mülkiye Mektebi’nde hocalık, İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi’nde müdürlük yaptı. 1937’de Hatay Cumhuriyeti’nin Anayasası’nı hazırladı. 1939 yılında ordinaryüs profesör oldu.
Türkiye’de ilk kez İş Hukuku derslerini kurarak, müfredat programını hazırladı ve hocalığını yaptı. 1938-42 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanlığı yaptı. 1947 yılında Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’ni kurdu. 1952’de Pakistan’da, 1959’da Ürdün’de toplanan İslâm Kongresinde ve 1959’da Almanya’da toplanan Hukuk Kongresi’nde Türkiye’yi temsil etti.
Ordinaryüs Profesör olan Başgil, hayatı boyunca düşünce dünyasını yansıtan eserler vermiş, Paris eğitiminde batı kültürünü özümsemiş olsa da eserlerinde kendi kültürünü yansıtmıştır.
27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Milli Birlik Komitesi tarafından çeşitli üniversitelerden “demokrasiye inandıkları” için uzaklaştırılan 147’ler listesinde yer aldı. Bir yıl sonra (1961) Millî Birlik Komitesi (MBK)’nin, 147’lerin tekrar üniversiteye belki dönebileceklerine dair özel kanun çıkarmasına karşın, bunu kabul etmedi ve Ragıp Gümüşpala’nın Genel Başkanı olduğu Adalet Partisi (AP) hareketi içerisinde siyasete başladı.
Cumhuriyet Senatosu üyeliğinden istifa
Ali Fuat Başgil, 15 Ekim 1961 Genel Seçimlerinde Adalet Partisi (AP) Samsun listesinden bağımsız aday olarak Cumhuriyet Senatosu üyeliğine seçildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin açılmasından sonra da Cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu.
Bunun üzerine, Em. Org. Cemal Gürsel’in Cumhurbaşkanlığında ısrar eden askeri kesimden gelen yoğun tepkilerle karşılaştı. 24 Ekim 1961 gecesi Fahri Özdilek ve Sıtkı Ulay tarafından götürüldüğü Başbakanlık’a, kimi Millî Birlik Komitesi üyesi subaylarınca “hayatınızı garanti edemeyiz” denilerek tehdit edildikten sonra Cumhurbaşkanlığı adaylığından çekildi.
Ardından Cumhuriyet Senatosu üyeliğinden de istifa ederek yurt dışına çıktı. Bunu izleyen yıllarda Cenevre Üniversitesi’nde dersler verdi, aynı üniversitede Türk Dili ve Türk Tarihi kürsülerinde başkanlık yaptı. Adalet Partisi’nin yüzde ellinin üzerinde oy alarak tek başına kazandığı 1965 Genel Seçimlerinden sonra emekli olup Türkiye’ye dönen Prof. Ali Fuat Başgil, 17 Nisan 1967 tarihinde İstanbul’da öldü ve Karacaahmet Mezarlığı’nda toprağa verildi.
Ali Fuat Başgil, “Din ve Laiklik” kitabına yazdığı sunuşta temel görüşlerini şöyle özetledi: “Türk devletinin tarihi seyrinde din büyük bir yer tutmuştur. Bunun bir büyük sebebi de, Orta Asya’dan Anadolu’ya inen Türkleri, Avrupa’nın Hıristiyan devletlerinin ‘Haçlı Seferleriyle’ karşılamış olmalarıdır. Bunun altını dikkatle çiziyorum.
Haçlı seferleri, Müslümanlara karşı değil, Müslüman Türklere karşı başlatılmıştır. Kudüs’ün Türkler tarafından yeniden fethidir Haçlı Seferleri’ni başlatan. Elbette bundan sonraki Türk tarihi de, Çanakkale’ye, hatta Başkumandanlık Meydan Muharebesi’ne kadar haç-hilal kavgası şeklinde cereyan edecekti.”
Ord. Prof. Dr. Ali Fuat Başgil, yaşamı boyunca bilimin haysiyetini ve kişisel onurunu korumasını bilmiştir. Özellikle bir hukuk adamı ve anayasa hocası olarak, gerektiğinde kanaatlerini sözlü ve yazılı olarak açıklamıştır. Siyasal, sosyal ve hukuksal alanlarda pek çok eser yazdı.
Eserleri;
La Question des Detrois (Ses origines, son evolution sasolution â la conference de Lausanne, 1928)
Esas Teşkilât Hukuku Dersleri (1934)
Klasik Ferdî Hak ve Hürriyetler Nazariyesi ve Muasır Devletçilik Sistemi (1938)
La Vie Juridique des Peuples (Türkiye Anayasası ve Siyasî Rejimi, Belçika, 1939
Türkiye Siyasî Rejimi ve Anayasa Prensipleri, 1957)
Esas Teşkilat Hukuku Dersleri (3 cilt, 1940)
Türkiye İş Hukuku (1940)
Vatandaşın Büyük Millet Meclisi’ne Müracaat Hakkı (1944)
Hukukun Ana Mesele ve Müesseseleri (1948)
Türkçe Meselesi (1948)
Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı (1948)
Demokrasi ve Hürriyet (1949)
Gençlerle Başbaşa (1949)
Din Nedir? Din Hürriyeti ve Laiklik Ne Demektir? (1954)
Din ve Laiklik (1955)
Dinde Reformcular (1959)
Esas Teşkilat Hukuku (1960)
İlmin Işığında Günün Meseleleri (1960)
Vatandaş Hak ve Hürriyetlerinin Korunması ve Anayasamızın Eksiklikleri (2 cilt, 1960)
Demokrasi Yolunda / Siyasî Hukuk Etüdleri (1961)
Din Nedir, Din Hürriyeti ve Laiklik Ne Demektir? (1962)
27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri (1963)
Ali Fuad Başgil’in Hatıraları (1990)
Cihan Sulhu ve İnsan Hakları
Seçim Sistemimizin Kıymeti ve Eksiklikleri
Mutlak okunması ve okutulması gereken eseri;
Gençlerle baş başa
Ali Fuad Başgil Gençlerle Başbaşa adlı eserine ‘çalış genç dostum çalış’ şeklinde başlar. Ayrıca kişilik ve şahsiyetlerini oluşturma dönemindeki gençlere içten bir dille seslenerek öncelikle ‘çalışmak’ üzerinde durur.
Başgil, genç insanı bir yolcuya benzetir. Bu yolcu, yetişme ve mutluluk yolunda çok çeşitli engellerle karı karşıyadır ve vatanına, milletine, ailesine ve kendisine karşı sorumluluğu vardır. Bu yol, aynı zamanda iyi bir insan olmanın yoludur. Ali Fuad Başgil, böyle bir yolda genç insana engellerini tanıtır ve bu engeller arasında ‘tembellik’ ile ‘ kötü arkadaş seçimi’ üzerinde özellikle durur. Erdem sahibi olmanın ve mutlu bir birey olarak yetişmenin yolunun çalışmaktan geçtiğini vurgulayarak, gençleri çalışmaya yönlendirir.
